تنبیه کودک آری یا نه؟ این پرسش والدینی است که اکثر آنها دوران کودکی خود را با این شیوه تربیت شده اند.
در خصوص تنبیه بدنی کودک و آثار مخرب آن، اکثر روانشناسان نظر یکسانی دارند. کارشناسان و روانشناسان کودک بر این باور هستند که تنبیه بدنی، صدمه ای جبران ناپذیر به خود انگاره ی کودک زده و در اکثر مواقع، اثرات مخربی از خود به جای می گذارد.
تنبیه یعنی چه ؟
تنبیه در فرهنگ لغات ایرانی با معانی از قبیل: آگاه ساختن، گوشمالی دادن، بیدار کردن، مجازات کردن و معانی از این دست تعریف شده است. اما در باور جامعه یک عکس العمل در قبال رفتار نادرست شخص است که او را متوجه کارش کند.
این عکس العملها در شرایط، فرهنگ و موقعیت های اجتماعی مختلف به شکل های گوناگونی دیده می شود.
در مورد تنبیه کودکان گاهاً این آگاه سازی یا گوشمالی به شکل نگاه خشم آلود، بی اعتنایی، محروم کردن از علایق کودک و در موارد خیلی شدید، تنبیه بدنی می انجامد.
دریک دسته ی بندی ساده، تنبیه بدنی پنج اثر مخرب در دراز مدت روی کودک می گذارد:
1- کودک از والدین خود متنفر شده و احساس اعتماد و امنیتِ بودن در کنار آنها را از دست می دهد.
و این زمینه ای برای تمایل او به بیرون رفتن و بیرون ماندن از خانه دردوران نوجوانی و جوانی میگردد که آثار مخرب آن بر کسی پوشیده نیست.
2- کودک، کینه ای و انتقام جو می شود و در هر زمام که شرایطش را پیدا کند تلافی می کند.
3- کودک، سرکش و عصیانگر شده و چون آب از سرش گذشته است دیگر تنبیه برایش اهمیتی ندارد و با شدت بیشتری رفتارهای بدش را تکرار می کند.
4- گاهی اوقات تنبیه باعث می شود تا کودک تسلیم خواسته ی والدین شود. اما این تسلیم شدن دو نتیجه در بر دارد:
یا کودک اعتماد به نفسش را از دست داده و مدام فکر می کند که آدم خوبی نیست و این حس تا بزرگسالی نیز در او باقی می ماند و یا با زرنگی و زیرکی به گونه ای کارهایش را انجام می دهد که والدین نتوانند به کارهای اشتباه او پی برده و او را تنبیه کنند.
که این نوع رفتار هم پایه های رفتار غلطِ پنهان کاری و دروغ در کودک می شود.
5- کودک از والدین خود که در تصورش افراد قابل اعتماد و پناهگاه امن او می باشند، می ترسد. در چنین زمان هایی کودک از دست پدر یا مادر به غریبه ها پناه می برد که این آغاز خطرات بزرگ است.
تنبیه کودک یا پیامد کار کودک ؟
روانشناسان کودک بر این باور نیستند که اجازه دهیم کودک هر کاری دلش خواست انجام دهد و ما فقط او را نگاه کرده و چیزی نگوییم. قطعاً زمانی که کودک رفتار بدی انجام می دهد باید در مقابل آن عکس العمل نشان دهیم.
اما مسئله ی مهم این است که نام این عکس العمل را چه بگذاریم؟بهتر است کودک یا نوجوان خود را به پیامد انجام کارهای نادرستش آگاه سازیم و در صورت نا فرمانی و نقض توافقاتی که با او داشته ایم، قاطعانه آن پیامد ها را اجرایی کنیم.
پیامد ها باید تابع یکسری اصول باشند تا نتیجه ی مورد نظر از تربیت کودک حاصل شود.
برخی اصول تنبیه ( پیامد) را می توان به ترتیب زیر دسته بندی کرد:
۱- پیامد کودک باید یکسان باشد
اگر به کودک برای کاری که نباید انجام دهد مثلاً ریختن وسایلش وسط اتاق، تذکر می دهید و پیامد آن این است که برای ساعتی با اسباب بازی هایش بازی نکند، اگر روز بعد هم آن کار را تکرارکرد باید همان رفتار را نشان دهید تا کودک پیام درست تربیتی شما را درک کند.
مقاله والدین و ادراک کودک را بخوانید
پسر من از 3 سالگی به تماشای کارتون علاقه داشت و آنقدر یک کارتون را نگاه می کرد که اکثر حرکات و صحبت های آنرا از بحر بود. او دوست داشت خانوادگی با هم کارتون ببینیم و لحظات خنده دار آن را با هم بخندیم.
او کارتون مورد علاقه اش شرک را حداقل ده بار دیده بود. یکی از صحنه های کارتون که همگی با هم به آن می خندیدیم، زمانی بود که شرک بعد از خوردن غذا از گلویش صدا بیرون می آورد.
پسر من آن زمان 5 ساله بود و مانند همه ی کودکان در این سن که به دنبال راه هایی برای جلب توجه بزرگسالان می باشند گاهی اوقات صحنه های خنده دار آن را باز سازی می کرد.
یکی از روزها که در محل کارم بودم و مادرم از او مراقبت می کردند، اتفاق عجیبی افتاد که مسیر تربیتی پسرم را تغییر داد.
از قضا آن روز مادر من مهمان داشتند و پسرم برای جلب توجه مهمانان سر غذا شیرین کاری کرده و ادای شرک را در آورده بود.
تصور کنید چه اتفاقی افتاد؟ نگاه سرزنش آمیز مادر بزرگ و نگاه تمسخر آمیز توام با سرزنش مهمانان.
پسر من نفهمیده بود چرا کاری که شرک انجام می دهد و همه ی بزرگترها می خندند وقتی او انجام می دهد بد است. هر دو کار یکی است اما چرا عکس العمل ها فرق دارد؟
کودک آنچه می بیند و می شنود را باور می کند نه منطق زمان و مکان انجام آن کار را.
بسیار مراقب باشیم تا در شرایط یکسان رفتاری یکسان داشته باشیم.
این اتفاق باعث شد تا رفتار نادرست شخصیت های کارتونی، بهانه ای برای آموزش غیر مستقیم انجام ندادن رفتارهای نامناسب شود.
از آن به بعد، پسر من خودش یک تحلیل گر حرفه ای رفتارهای بد شخصیت های کارتونی شد.
۲- چه زمانی کودک باید پیامد کارش را ببینید؟
کودک نمی فهمد « واستا بابات بیاد… حقتو می زاره کف دستت….» یعنی چه؟
اگر کودک شما کاری را انجام می دهد که مستحق پیامد است باید همان لحظه متناسب با اشتباهش با او برخورد کنید. کودکی که صبح مرتکب اشتباهی شده و شب در آرامش مشغول بازی اش می باشد نمی فهمد چرا پدرش که تازه از راه رسیده از دست او عصبانی است و با او بد رفتاری می کند.
او فقط فکر می کند که پدرش او را دوست ندارد و این منجر به خراب شدن رابطه ی بین آنها می شود.
۳- پیامد ها منصفانه باشد
پیامدهایی که برای رفتار بد کودک در نظر می گیریم نباید بیشتر از حد باشد.
مثلاً کودکی که محلی برای کشیدن نقاشی روی دیوار دارد اما از حریم خود خارج شده و دیوار دیگری را خط خطی می کند باید برای ساعتی وسایل نقاشی اش را از او بگیریم نه برای یک روز یا یک هفته!
۴- پیامد های سنگین در نظر نگیریم
اگر به کودکمان قول داده ایم که آخر هفته همگی به باغ وحش می رویم، درست نیست وقتی موقع بازی با دوستش، موهای او را کشید از باغ وحش محرومش کنیم.
این پیامد اگر قبلاً با او به درباره اش به توافق نرسیده باشیم، بسیار نا عادلانه است.
تنبیه کودک باید بسیار هوشیارانه و در مسیر اصلاح رفتار او صورت بگیرد. از این رو، انتخاب روش های تنبیه بسیار حایز اهمیت می باشد.
مقاله ی دوم “تنبیه کودک آری یا نه؟“ را بخوانید.
#مراقب_کودکی_کودکمان_باشیم
مطالب بیشتر در کانال فرزند فردا
